Messene

Stadsmuren en gymnasium-complex

De stad Messene (Μεσσήνη) is gebouwd onder aanvoering van de Thebaanse veldheer Epameinondas, om als één van de zwaar versterkte steden te dienen die tezamen de Spartanen in bedwang moesten houden (samen met Megalopolis en Mantineia in Arkadië), na eeuwen van lijden en onderdrukking van de (dorische) Messeniërs. Volgens de geschiedschrijver Diodoros Siculus waren de muren in 85 dagen voltooid. In 214 werd Messene belegerd door de Makedonische vrijbuiter-generaal Demetrios van Pharos, die daar ook sneuvelde. In 202 deden de Spartanen onder hun tiran Nabis een vergeefse poging de stad in te nemen. Toen de Messeniërs besloten uit de Achaeïsche Bond te stappen, viel het bondgenootschappelijke leger onder Philopoimen de stad aan, bij welke gelegenheid Philopoimen gevangen werd genomen en in de gevangenis kwam te sterven. De stad had nog in de Romeinse keizertijd enig belang, en resten van een vroeg-christelijke basilica getuigen van het voortleven van de stad. Waar kerkelijke archieven uit de 10e eeuw Messene nog vermelden, wordt het in de 15e eeuw niet langer vermeld. Het huidige dorpje Mavromati [“Het Zwarte Oog”, zo genoemd naar de plaatselijke bron, de Klepsydra van Pausanias, die de grote Arsinoe fontein in de stad voedde] beslaat deels de resten van de antieke stad. Centrum van de antieke stad was het belangrijke Asklepios-heiligdom gelegen aan de agora, terwijl ook het Odeion en het gymnasion nog steeds een goede indruk geven van de antieke schoonheid van de stad. Een bezoek aan het museum van Messene is zonder meer de moeite waard.

 

Boven: de Klepsydra-bron in Mavromati, en een overzicht van de stad. Rechts: de grote bron van Messene, reconstructie en luchtfoto.

 

1 Propylon, 2 Odeion, 3 Bouleuterion, 4 archief, 5 Tempel + altaar Asklepios, 6 Keizerverering, 7 cultus-ruimtes, 8 heiligdom Ortheia, 9 heiligdom Demeter, 10 Graf-monument, 11 Badhuis, 12 Grafmonument

 

Op de archeologische site (elke dag open!) bezoeken we eerst het fraai herstelde theater, dat van de vroege derde eeuw v. Chr. tot de derde eeuw n. Chr. heeft gediend voor toneelvoorstellingen, en vooral in de eerste eeuwen ook voor massale politieke bijeenkomsten. Later in de derde eeuw, tot diep in de middeleeuwen werd het theater vooral gebruikt als bron voor bouwmateriaal, hergebruikt in o.a. de vroegchristelijke basilica van de stad. Het theater is gebouwd tegen een kunstmatige aardwal, die door een enorme steunmuur op zijn plaats werd gehouden. Verspreid over de tribune stonden meerdere bronzen beelden ter ere van diverse belangrijke Messeniërs, waaronder de neo-platoonse filosoof Titus Flavius Socrates, die werd geëerd als een nieuwe Plato. Imposant zijn de beide marmeren ‘tronen’, bedoeld voor de priester van Dionysus en de sponsor van de toneelstukken. De gehele tribune is overigens recent gereconstrueerd. Slechts zeer weinige van de huidige banken zijn ter plekke gevonden. Het eigenlijke toneel en het podiumgebouw erachter zijn in de Romeinse periode meermaals verbouwd, onder meer door de belangrijke Messeense weldoener Tiberius Claudius Saithidas. Het toneelgebouw, dat ooit drie verdiepingen hoog was, versierd met verschillende typen marmeren zuilen, nissen en diverse standbeelden is helaas geheel verdwenen.

 

De grote Asklepios-tempel in het centrum van de stad is goed zichtbaar op de bovenstaande foto’s, genomen op weg naar het oude Vourkano-klooster. De grote tempel werd omringd door zuilenhallen met achterin aan twee kanten diverse kamertjes vaak met cultische functie, waaronder één voor de officiële verering van de Romeinse keizers. Indrukwekkend is het kleine heiligdom ter ere van de godin Artemis, waar nog in situ het voetstuk staat voor het grote cultusbeeld, omringd met bases voor beelden van meerdere pubermeisjes die er als priesteres hebben gediend. De beelden zelf staan in het archeologisch museum. De Asklepios-tempel wordt omgeven door de belangrijkste gebouwen van de stad, het Odeion met daarachter de raadzaal (bouleuterion).

 

Een onderaardse ruimte van 1.20 x 1.20 m. stond in de oudheid bekend als de “Schatkamer”. Het was een hermetisch afgesloten ruimte, met een extreem zwaar plafond. De toegang werd afgesloten met een 1.5 ton zware sluitsteen. In deze ruimte werd de befaamde generaal van de Achaïsche Bond, Philopoimen gevangen gezet in 183/2 voor Chr. Voordat hij kon worden bevrijd door  aanhangers van de Volkspartij, werd hij vergiftigd door de Messeense generaal Deinokrates, die een fanatiek anti-achaïsche partij leidde. Na het failliet van zijn partij, werden Deinokrates en zijn aanhangers gevankelijk meegevoerd naar Sikyon, en daar bij de plechtige begrafenis van Philopoimen gestenigd.

Stadion en gymnasium van Messene, verreweg het grootste en best bewaarde sportcomplex van Griekenland (foto aanklikbaar voor vergroting). Buitengewoon interessant zijn het monument voor de familie van Saithidas achter het stadion (door Pausanias vermeld, fotos rechts), het propylon (met in de drempel ingekrast speelbord) en het Aristomenes-grafmonument, een enorm Hellenistisch grafmonument, waarover Pausanias een schitterend verhaal vertelt. Goed zichtbaar is het Romeins aandoende toilet, met niet-gescheiden zittingen en een waterstroom onderlangs vanwege de hygiëne.

 

 

De stadsmuren van Messene, met een lengte van meer dan 9 km., waren ontworpen om niet alleen de stad te beschermen, maar tegelijkertijd vele akkers binnen de muren te houden. Beginnend en eindigend bij de berg Ithome, volgden de muren zonder onderbreking (behalve op enkele compleet ontoegankelijke plaatsen) het sterk geaccidenteerde terrein. De muur zelf, versterkt door kantelen en minstens 30 ook van kantelen voorziene torens, heeft een gemiddelde hoogte van 2.5 m. – 4.5 m., en bestond uit een buitenmuur van naadloos gestapelde rechthoekige blokken steen, idem binnenmuur, met daartussenin een vulling van puin. Van de grote poorten, de Arkadische, de Lakonische, en de Messeense is vooral de Arkadische poort zeer goed bewaard gebleven (foto boven, plus plattegrond). Een serie grafkamers naast de poort bevatten de beenderen van Messeense aristocraten.

 

Hoog boven op de berg Ithome heeft in de oudheid het door Pausanias geroemde heiligdom gelegen voor Zeus Ithomatas, waarvan helaas geen zichtbare resten meer zijn te vinden. Het antieke beeld van Zeus Ithomatas wordt echter op munten van de Messeniërs getoond als een kostbaar erfstuk, daterend uit de tijd dat de Messeniërs na een opstand in Naupaktos waren terchtgekomen. Van bovenaf heb je een goed overzicht over de stad.