Rhamnous

De stad Rhamnous, 5 km. ten noorden van de vlakte van Marathon, is een aan de kust gelegen versterkte plaats, met indrukwekkende resten van de stad, muurwerk en een theater. De antieke resten zijn goed toegankelijk en liggen op een afstand van ongeveer 1 km. van het beroemde heiligdom van Nemesis, met het nog veel beroemdere cultusbeeld van Agorakritos, een leerling van Pheidias (niet van Pheidias zélf, zoals Pausanias beweert.). Middels kopieën en enkele fragmenten van het cultusbeeld zélf is het mogelijk om een vrij betrouwbare reconstructie van het beeld te maken. Direct naast de tempel van Nemesis bevond zich een klein tempeltje (6.4 x 10.7 m.) gewijd aan de godin Themis [Recht]. Haar cultusbeeld is in de tempel zelf teruggevonden. Langs de weg omlaag van het heiligdom naar de stad zijn talloze fragmenten teruggevonden van monumentale grafmonumenten, waarvan er velen geïdentificeerd zijn.

Nemesis

De godin Nemesis zelf was zo sterk geassocieerd met Rhamnous, dat de godin soms Rhamnousia werd genoemd. Over haar afstamming werden verschillende verhalen verteld, soms dat ze een dochter was van de godin Nacht, soms ook (zoals in Rhamnous) van de god Oceanus. Altijd had ze echter haar duistere aspecten: van oorsprong een godin die iedereen ’toedeelt wat hij verdient’ (naar het Griekse werkwoord nemein, toedelen), heeft ze zich vooral ontwikkeld tot een godin die straft, en vooral gekant is tegen ‘hybris’ of hoogmoed. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Pausanias het cultusbeeld koppelt aan het verslaan van het Perzische invasieleger bij Marathon: de Perzen zouden zelf een enorm blok marmer van het eiland Paros hebben meegenomen om in Marathon een overwinningsmonument op te richten; na hun nederlaag zouden de Grieken het blok hebben gebruikt om de godin Nemesis te eren, die de Perzen had gestraft voor hun hoogmoed.

 

Het cultusbeeld van Nemesis is vrij goed bekend door een Romeinse kopie in de glyptotheek in Kopenhagen, dat van haar ‘buurvrouw’ Themis, de godin van het recht, is zelfs vrijwel compleet teruggevonden in het kleine tempeltje naast dat van Nemesis. Het cultusbeeld van Nemesis, het werk van de Griekse beeldhouwer Agoracritus, gold als één van de mooiste beelden uit de gehele oudheid. Het beeld is in de late oudheid door religieuze fanatici in kleine stukken gehakt in dezelfde tijd dat ook de beide tempeltjes werden vernield. In het British Museum is het zwaar beschadigde hoofd te zien van dit beeld, terwijl tientallen fragmenten in Griekenland bewaard zijn. De beide tempeltjes in Rhamnous dateren uit de laat-archaïsche periode.