Sport en spelen

De spelen

Het plezier dat de Grieken hadden in wedstrijden, hardlopen, boksen, discuswerpen enz. is al bij Homeros zichtbaar in de zogeheten “lijkspelen voor Patroklos”, gehouden ter ere van de crematie van de held Patroklos. De Olympische spelen hadden, net als de Nemeïsche spelen deels dezelfde oorsprong: in Olympia speelde het graf van Pelops een centrale rol, terwijl in Nemea officieel spelen werden gehouden ter nagedachtenis aan een jongetje – Archemoros – dat daar was omgekomen. Maar verder zien we hier een sterke religieuze component op de voorgrond treden. De vier grote, panhelleense spelen werden gehouden ter ere van drie godheden, Zeus in Olympia en Nemea, Poseidon op de Isthmos en Apollo in Delphi. Van deze vier waren de Olympische spelen het oudste, gesticht in 776 voor Chr. en vormden het voorbeeld voor de later ingestelde spelen. De Pythische spelen in Delphi (net als de Olympische spelen elke vier jaar gehouden) zijn ingesteld in 586 voor Chr., de Isthmische spelen (elke twee jaar) in 582 voor Chr. en de Nemeïsche spelen (ook elke twee jaar) in 573 voor Chr. Voor de meeste onderdelen waren ook leeftijdscategorieën opgesteld, voor mannen, jongelingen en kinderen. Overigens werden ook wel eens nieuwe onderdelen bedacht (zoals de muilezelrace, mogelijk een knieval voor de koningen van Sicilië waar veel muilezels werden gefokt), en ook weer afgeschaft. Bij de Pythische spelen (ter ere van Apollo, de god van de muziek) waren ook musische wedstrijden opgenomen. In de vier panhelleense spelen was de te winnen prijs uitsluitend een krans (en natuurlijk roem en eer in het vaderland). Bij de kleinere spelen werden ook prijzen in natura uitgedeeld, vaak van grote waarde: olijfolie in prachtig beschilderde vazen in Athene, bronzen schilden bij de Hera-spelen in Argos, wollen mantels in Pellana enzovoorts. Overigens noemen Pindaros en Bacchylides veel evenementen waarvan we het precieze programma niet kennen, noch de uitgeloofde prijzen. Voorbeelden zijn de spelen voor Apollo Pythaieus in Megara, die voor Iolaos-Herakles in Thebe, voor de Gratiën in Orchomenos, die van Zeus Lykaios in Arkadië, of de spelen in Tegea, Kleitor, Aigina enzovoorts..

Foto’s rechts, stadion in Epidauros en Nemea.

vechtonderdelen

– Vechtonderdelen. De belangrijkste hierbij zijn boksen, worstelen, en het pankration. Dit laatste onderdeel was verreweg het gevaarlijkste, omdat het een combinatie inhield van boksen, worstelen en kickboksen, waarbij vrijwel alles was geoorloofd. Hierdoor leidde dit onderdeel geregeld tot soms zeer zware blessures of erger. Er zijn zelfs enkele voorbeelden van atleten die bij het pankration kwamen te overlijden. Wél werden deze dan postuum tot winnaar uitgeroepen. Een fraai voorbeeld is links te zien, waar de ene pankratiast de andere bij zijn oogkas (!) Grijpt. De ander probeert zijn hand weg te trekken

 

De linker atleet heeft zijn tegenstander stevig bij de keel en heeft hem achterover op de grond drukt; met zijn rechtervuist deelt hij extra klappen uit. De afbeelding midden laat ons twee zwaargebouwde pankratiasten zien, die een lendendoek (perizoma) dragen. De linker atleet schopt de rechter atleet in zijn ballen. De rechter atleet zakt door z’n knieën en lijkt op te geven. Ook de trainer (rechts) lijkt het einde van het gevecht te willen aangeven. Het rechterplaatje toont ons een atleet die de ander in een wurggreep heeft genomen, en ook hier zijn vuist heft om zijn tegenstander te slaan.

Hardlopen

– Het hardlopen. Verschillende onderdelen zijn hier te onderscheiden. De stadionloop, het oudste onderdeel van de Olympische spelen. De winnaar hiervan gold officieel als “de” winnaar van de Olympische spelen en zijn naam werd gebruikt als ijkpunt bij de Griekse jaartelling. Daarnaast had je de dubbele stadionloop, de langeafstandloop (de dolichos, vermoedelijk zes keer de dubbele stadionloop) en de wapenloop, waarbij oorspronkelijk de atleten in volle wapenuitrusting liepen, later met uitsluitend het schild in de hand (veruit het zwaarste deel van de wapenuitrusting).

 

Van bijzonder belang is de vondst van een startmechanisme (hysplex) in het oude stadion van de Isthmos. Het betreft hier de centrale bediening van starthekken voor de hardlopers. Deze hekken bestonden uit een serie slagbomen, die omhoog werden gehouden door touwen, die via in de grond uitgehouden geulen werden geleid naar een kuil achter de hekken. Daar hield een starter de touwen vast. Liet hij deze los, dan klapten tegelijkertijd de hekken naar beneden en was de race begonnen.

De vijfkamp

Vijfkamp. In de vijfkamp kwamen een aantal atletische onderdelen samen. De onderdelen van de vijfkamp waren 1) discuswerpen, 2) verspringen, 3) speerwerpen, 4) hardlopen, 5) worstelen. Hierbij kwamen niet alle deelnemers in de finale. Degene die bij vier onderdelen tweede werd, kwam automatisch in de finale en kon dus alsnog zegevieren. Wie als eerste drie onderdelen had gewonnen, hoefde niet eens op te komen, maar had hoe dan ook gewonnen. Kwam het wél tot een finale, dan werd de uiteindelijke winnaar degene die bij het worstelen had gewonnen. In detail verschilden de onderdelen van van wat wij gewend zijn: zo werd er er bij het verspringen “spronggewichten” gebruikt (halters), die de atleet nog een extra zetje gaven. Gezien de overgeleverde afstanden die door de Grieken werden gesprongen (tot meer dan 16 meter !) gaan de meeste geleerden ervan uit dat de verspringer (vanuit stilstand) in feite 5 sprongen maakte (symbolisch voor de vijfkamp).

halters gevonden in Korinthe

Hippische onderdelen

– De hippische onderdelen. Hierbij moet worden onderscheiden tussen het eigenlijke paardrijden en een wagenrace, waarbij een lichte kar getrokken door vier paarden maar liefst 12 rondes moest afleggen over de paardenbaan. Deze hippische onderdelen brachten het meeste prestige met zich mee en waren ook het populairst. Overigens was het hierbij zo – in tegenstelling tot de andere sporten – dat de ‘sponsor’ tot winnaar werd uitgeroepen, niet de jockey of coureur. Het gevolg was dat deze races al gauw dé sport werden voor koningen of andere superrijke aristocraten. Het feit dat de wagens geregeld crashten met soms dodelijke gevolgen, zal de rijke sponsors hebben gesteund in hun beslissing niet zélf te rijden.