Lebadeia - Trophonios

Lebadeia, Pigés Kryas (Πηγές Κρύας): het orakel van Trophonios.

 

De heuvel boven de kloof van de rivier de Herkyna (nu Krya genoemd), waar ook het orakel van Trophonios lag, is in de middeleeuwen (de periode van de Catalaanse overheersing, 1311-1380) omgebouwd tot één van de sterkste forten van Boiotië, met een lange verdedigingsmuur aan de noordkant (die als enige toegankelijk is; de andere zijdes worden beschermd door steile rotswanden/afgronden). Via twee onafhankelijke toegangspoorten (nos. 2 en 4) bereikte men het centrale plateau, waarbinnen nog eens een centrale vluchtburcht de bewoners bescherming bood (met twee grote torens en hier wél muren aan de zuid-, en westzijde.) Het  hoogste punt van het fort (een fraaie toren) lag bij no. 12, waarnaast een klein kerkje ligt (daterend van na de onafhankelijkheid van Griekenland in 1830. Een veel ouder kerkje was door de Turken omgebouwd tot een moskee en is vernietigd). Bij no. 18 bevindt zich de laagst gelegen toren van het hele complex, die de toegang tot de kloof van het riviertje de Herkyna afsluit. Net voorbij deze toren bevinden zich talloze nissen in de rotswand voor wijgeschenken aan Trophonios. Recht tegenover deze toren liggen twee krachtig stromende bronnen (no. 25), die een rol hebben gespeeld in de orakelraadpleging:

 

Daarna wordt hij door de priesters weggeleid, niet direct naar het orakel, maar naar de bronnen van de rivier, die vlakbij elkaar liggen. (8) Daar moet hij water drinken dat “Water van Vergeten” wordt genoemd, opdat hij alles vergeet waar hij zich voor die tijd druk om maakte. Dan drinkt hij weer ander water, het “Water van Herinnering”. Hier herinnert degene die is afgedaald zich alles wat hij daar heeft gezien. (Pausanias 9.39.7-8)

 

Pausanias meldt dat het riviertje de Herkyna de stad scheidde van het heilige woud. De plek van de burcht heeft daarom waarschijnlijk gediend als heilig woud van Trophonios, terwijl de eigenlijke stad Lebadeia (met daarin het Huis van de Goede God en het Goede Lot) op de plaats van het moderne Lebadeia moet worden gezocht. De stad lag immers in de klassieke periode “in de vlakte” (Paus. 9.39.1), iets lager dan de moderne stad. Bij noodopgravingen zijn resten van gebouwen en talloze losse vondsten tevoorschijn gekomen in het gebied tussen de straten Christodoulou, Karagiannopoulou, Mpoufidou en Andreadaki, terwijl een belangrijk grafveld heeft gelegen op de plek van het huidige ziekenhuis. Een blik op Google Maps leert ons dat het gebied tussen de genoemde straten inderdaad ligt aan de andere kant van de rivier vergeleken met de burcht.

De tempel van Trophonios lag in het heilige bos en kan daarom onmogelijk ver van de bronnen van de Herkyna hebben gelegen. Daar bevinden zich namelijk ook tientallen nissen, uitgehouwen in de rotsen, die dienden om wijgeschenken aan Trophonios te herbergen (foto rechts).

Het bovenstaande reliëf uit het NAM in Athene is een wijgeschenk voor Trophonios. Links zit de godin Cybele, met naast haar een priesteres die een sleutel vast houdt, dan een gesluierde figuur (de ingewijde) gevolgd Dionysos (met drinkbeker en thyrsos), Pan en Hecate. In het midden staat Trophonios zelf met de heilige slangen, 3 Koureten met schild en de twee Dioskouren. Rechtsonder en veel kleiner een 4-tal menselijke adoranten.

Het orakel van Trophonios bij Lebadeia was al bekend in de 6de eeuw voor Chr., toen koning Kroisos uit Lydië de destijds vermaarde orakels wou testen. In de 5de eeuw had de ingewijde honingkoeken bij zich had om aan de slangen in het hol van Trophonios te voeren. Wanneer de orakelzoeker gaat liggen en zijn voeten door de opening steekt (naakt) wordt hij “gegrepen” door bepaalde geesten en zo onder de aarde gesleurd. Nadat ze daar demonen hebben ontmoet, slangen en ander kruipend gedierte, gooien ze hun koeken neer om te kunnen ontsnappen. Uit andere bron weten we dat de bezoeker vele uren (en soms zelfs dagen) in de grot doorbracht. Dat de bezoeker het lachen verging, leidde zelfs tot een spreekwoord “in het Trophonion bij de nooit lachenden en fronsenden”. Uit de beschrijving van Pausanias laat zich vermoeden dat de orakelzoeker hallucinerende drugs kreeg toegediend. De toegang tot de onderaardse ruimtes, en het bijbehorende ritueel wordt uitvoerig door Pausanias besproken, die zelf een “ingewijde” was.

Het orakel zélf is nog niet geïdentificeerd, maar moet hogerop hebben gelegen gerekend vanaf de bronnen van de Hercyna, gezien Pausanias’ opmerking:

Wanneer je de berg beklimt naar het orakel en daarvandaan verder het gebergte in gaat, kom je bij de zogenoemde “Jacht van Kore” en een tempel voor Zeus Basileus [Koning].

 

Een beeld, plek of  heiligdom genoemd “Jacht van Kore” is uit andere bronnen niet bekend. Mogelijk moet de tekst van Pausanias gecorrigeerd worden. In ieder geval gaat het om een plek die men bereikte onderweg naar de tempel van Zeus Basileus (Koning). De tempel van Zeus Basileus is hogerop in het gebergte teruggevonden, zij het uitsluitend de fundamenten ervan. Een kerkje gewijd aan de profeet Elias dient tegenwoordig de geestelijke nood van de omwonenden. Zoals Pausanias aangeeft, is de tempel nooit voltooid. Het is dan ook niet verwonderlijk, dat er nog maar weinig resteert van deze tempel.

Onder de resten van deze enorme tempel.