Hosios Loukas: algemeen
De resten van het antieke Stiris zijn mogelijk verdwenen onder het prachtige klooster Hosios Loukás, gewijd aan de heilige Loukas Stiris, die hier in 953 is gestorven. De grote kerk, gewijd aan Lucas, dateert uit 1011-48 en bevat prachtige mozaïeken. De kleinere kerk die eraan vastzit (Theotókos) dateert van ongeveer 50-60 jaar eerder en bevat opnieuw belangrijke mozaïeken.
Het hele complex is rond 1011 gesticht door Romanos, ter ere van de vervulling van Loukas’ voorspelling (in 941) dat Kreta bevrijd zou worden van de overheersing door de Saracenen door een keizer genaamd Romanos. Twintig jaar later kwam Loukas’ voorspelling uit, waarna een sterk herstel van Byzantium’s macht plaatsvond onder een aantal energieke soldaten keizers. Om dit succes te vieren lieten de keizers bovenop de oude kapel van de Heilige Barbara (waar ook het gebeente van Loukas rust) een nieuwe, grote kerk bouwen. De kruisvorm van de grote kerk is een voorbeeld geworden voor vele latere byzantijnse kerken. De mozaïken en de architektuur samen maken het klooster tot één van de belangrijkste middeleeuwse gebouwen in Griekenland, slechts vergelijkbaar met het klooster van Dafni bij Athene.