Elis en Olympia
Van de antieke “steden” uit Elis is Olympia natuurlijk veruit de bekendste en ook de interessantste om te bekijken. Toch volstaat het lezen van Pausanias om te zien dat Olympia nu juist geen combinatie stad-heiligdom was, zoals bijvoorbeeld Delphi dat was. Olympia is puur en alleen het Zeus-heiligdom (ook bekend onder de naam de Altis), met enkele omringende heiligdommen. Als “stad Olympia” gold in de oudheid de polis Elis, gelijknamig aan de regio Elis, of – nog eerder – Pisa in de regio Pisatis.
Spelen (en de oorsprong daarvan)
De Altis is een zeer groen gebied, met talloze boompartijen, en aan de zuidkant de rivier de Alpheios, aan de westkant de rivier de Kladeos. De noordkant wordt begrensd door de Kronos-berg. Olympia is voor alles bekend als de plek van de Olympische Spelen, een vierjaarlijks festival, dat als het belangrijkste van heel Griekenland viel aan te zien. Tijdens deze spelen (de vroegste historische spelen dateren van 776 v. Chr., de laatste van 393 n. Chr.) was het gewoon dat alle Griekse naties (of steden, poleis) al was het maar tijdelijk, hun onderlinge vetes, maar vooral hun oorlogen tijdelijk staakten, zodat de atleten in een sportieve, geheiligde sfeer aan dit festival mee konden doen. De oorsprong van de spelen is in nevelen gehuld, en al in de oudheid onderwerp van discussies. Pausanias meldt verschillende punten van oorsprong, waarvan de meeste mythisch. Zo zouden tijdens de allervroegste spelen de goden zélf hebben gewedijverd tegen elkaar, terwijl in een volgende versie Herakles de stichter is geweest (met zijn neef Iolaos als de belangrijkste sportheld). De meest verbreide mythe over de oorsprong van de spelen is de mythe van Pelops (o.a. naamgever van de Peloponnesos, het “eiland van Pelops”) en Hippodameia, de dochter van Oinomaos.
Nadat in 394 na Chr. op keizerlijk bevel de “heidense” Spelen waren afgeschaft, werden in 426 de tempels verwoest en aan de natuurelementen overgelaten. Aardbevingen en overstromingen deden de rest, waardoor de Duitse opgravers hun werk startten in een vrijwel lege vallei.